Gebelikte vücutta meydana gelen değişikliklerden bazıları anne adayında rahatsızlık yaratır. Bu rahatsızlıklardan bazıları erken gebelik döneminde bir kısmı da doğuma yakın dönemde gelişir. Aşağıda sıralanan durumların hepsinin aynı gebede görülmesi şart değildir ve patolojik bir duruma delalet etmez. Her kadının gebeliği kendine özgüdür.
Memelerdeki Değişiklikler
Gebelerin çoğunda memelerin ebadı büyür. Bu gebelik hormonlarının etkisiyle süt bezlerinin büyümesine ve yağ dokusunun artışına bağlıdır. Memelerde gerginlik ve hassasiyet oluşur. Bu durum gebeliğin ilk ve son aylarında daha belirgindir.
Memelere gelen kan miktarı arttıkça mavi renkli kan damarları görünür hale gelir. Meme başlarının rengi koyulaşır ve “kolostrum” denen koyu kıvamlı bir akıntı oluşabilir. Bu değişikliklerin görülmesi normaldir, bir hastalığa ya da ters bir duruma delalet etmez.
Memeleri saran pamuktan yapılmış sütyen tüm gün boyunca kullanılmalıdır. Memelerin ebadı arttıkça sütyen değiştirilmelidir. Bu amaçla üretilmiş gebelik sütyenleri piyasada satılmaktadır. Akıntı varsa bu amaç için üretilmiş meme başı petleri kullanılmalıdır. Meme başları ılık sadece ılık suyla temizlenmelidir. Sabun veya benzeri ürünler kuruluk yapabilir.
Yorgunluk-Halsizlik
Gelişen fetus anne adayına ek enerji gerektirir. Bu da yorgunluğa neden olur. Bu durum gebelik sırasında sık görülen demir eksikliği anemisine de (kansızlık) bağlı olabilir.
Sık sık istirahat edilmesi, erken yatma ve öğleden sonraları mümkünse kestirmek yararlıdır. Gün içinde yapılan aktiviteler ve yürüyüşler mutlaka istirahatla dengelenmelidir.
Bulantı-Kusma
Özellikle erken gebelik döneminde artan hormonların etkisiyle olur. Genellikle sıklık ve şiddeti 14. gebelik haftasında tedricen azalır. Sabahları yoğundur.
Sabahları yataktan kalkmadan önce tahıllı gıdaların veya kraker, grisini, tost gibi katı maddelerin yenmesi bir dereceye kadar rahatlama sağlar. Yemekler küçük öğünler halinde sık sık yenmelidir. Yağsız, katı ve bulantı-tiksinti uyandırmadığı anne tarafından bilinen gıdalar azar azar sık sık yenmelidir. Sıvılar da yudum yudum içilmelidir. Elma ve üzüm suyu genellikle gebeler tarafından iyi tolere edilir. Bir seferde fazla miktarda sıvı alınması kusmayla sonuçlanabilir.
Yağlı, acı veya kızartmalardan uzak durulmalıdır. Yemek kokuları rahatsızlık uyandırıyorsa soğuk veya soğutulmuş besinler tercih edilmelidir.
Yukarıda sıralanan önlemler yetersiz kalıyorsa veya kusmalar çok yoğunsa mutlaka hekime danışılmalıdır.
Sık İdrar Yapma
Özellikle gebeliğin ilk ve son 3 ayında büyüyen rahim ve bebeğin mesaneye (idrar torbası) baskı yapması sonucu oluşur. Dar iç çamaşırı, pantolon vs giyilmemelidir.
Birlikte yanma/sızlama, kötü koku ve idrar yaptıktan sonra tam olarak boşalamama hissi de varsa “idrar yollarında enfeksiyon” olabilir. Bu durumda mutlaka hekime danışılmalıdır.
Baş ağrısı
Gerilim, artmış kan akımı veya kabızlığa bağlı olabilir.
Alın ve/veya enseye buz uygulaması yararlı olabilir. Loş, sessiz bir ortamda istirahat oturmak veya yatmak genellikle fayda sağlar. Asetaminofen, parasetamol tabletleri hekime danışılarak kullanılabilir.
Gebeliğin 22. haftasından sonra inatçı, basit önlemler ve ağrı kesicilere yanıt vermeyen baş ağrısı “preeklampsi” denilen halk arasında albumin/gebelik zehirlenmesi olarak ta bilinen ciddi hastalığa bağlı olabilir. Birlikte görme bulanıklığı, çift görme ve sinek uçuşması gibi semptomlar da varsa acilen hekime danışılmalıdır.
Diş etlerinde kanama-şişme
Kan dolaşımında artma ve gebelik hormonlarının etkisiyle diş etlerinde şişme, hassasiyet ve kanama oluşabilir.
Bu durumu düzeltmek için dişler sık sık fırçalanmalı ve diş ipiyle temizlenmelidir. Sorun devam ediyorsa diş hekimine başvurulmalıdır.
Kabızlık
Gebelik hormonları bağırsak hareketlerini yavaşlatarak kabızlığa yol açar. Ayrıca alınan vitaminler ve demir ilaçları da kabızlık yapabilir. Gebe uterusun bağırsağın son ucu olan rektuma bası yapmasıyla da kabızlık artabilir.
Posalı gıdaların ( tahıl, taze sebze, meyve) alımı artırılmalıdır. Günde 8-10 bardak su/meyve suyu alınmalıdır. Sabahları 1 bardak ılık su faydalı olabilir. Düzenli egzersiz, yürüyüş bağırsak hareketlerinin artmasına yol açarak kabızlık sorununu giderebilir. Belirli saatlerde tuvalet alışkanlığı edinilmesi de sorunu çözebilir. Tüm önlemlere rağmen sorun devam ediyorsa hekime başvurulmalıdır.
Baş Dönmesi
Gebeliğin ortalarında veya sonuna doğru sıktır. Progesteron hormonu kan damarlarını genişletir ve bacaklarda kan göllenmesine yol açar. Ek olarak, büyüyen rahime gebeliğin son dönemlerinde daha fazla kan yollanır. Kan basıncı düşer. Bu durum yatar durumdan oturur duruma geçildiğinde veya birden ayağa kalkıldığında daha belirgin olur.
Halsizlik ve baş dönmesi kötü beslenmeye de bağlı olabilir. Kan şekeri düştüğünde de halsizlik, baş dönmesi, baygınlık olabilir.
İstirahat ederken ve uyurken sol yan pozisyon tercih edilmelidir. Ani hareketlerden kaçınılmalı, yavaş hareketlerle ayağa kalkılmalıdır. Kan şekerinin düşmesini engellemek için yemekler düzenli aralıklarla yenmelidir.
Uyku Bozukluğu
Gebeliğin sonlarına doğru rahat bir şekilde uyumak güçleşir. Bu durumu düzeltmek uyumadan önce için ılık 1 bardak süt, sıcak duş yararlı olabilir. Ayrıca ek yastıklarla baş, sırt destelenebilir. Kas gerginliğini azaltmak için dizler arasına konan ince bir yastık konabilir. Sol yan pozisyonda uyumak gebeyi rahatlatır.
Hazımsızlık- ağza acı su gelmesi (Heartburn)
Midede başlayıp sindirim borusu ve boğaza kadar yanma hissi olabilir. Birlikte midede ekşime ve yanma da olabilir. Bu gebelik öncesi döneme kıyasla sindirim sisteminin daha yavaş çalışmasına bağlıdır. Ayrıca gittikçe büyüyen rahim mideyi yükseltir ve mide asitlerini yukarıya doğru hareketlendirir.
Bu şikâyetleri gidermek için çok sıcak, çok soğuk, yağlı, kızartılmış, acı gıdalar yenmemelidir. Yemek öğünleri sık ve az olarak düzenlenmelidir. Bitki çayları, yağlı gıdalarla tatlıların, sıvı ve katı gıdaların karıştırılmaması da sindirime yardımcı olabilir.
Ayrıca uyumadan önce en az 2 saat yemek yenmemelidir. Yemek yedikten hemen sonra yatar pozisyona geçilmemelidir. Yatağın başucunun yükseltilmesi, kullanılan yastık sayısının artırılması da sorunun giderilmesinde etkili olabilir.
Yukarıda sıralanan tüm önlemlere rağmen şikayetler sürüyorsa hekime danışılarak Riopan, Gaviscon gibi ilaçlar kullanılabilir.
Hemoroid
Anüs civarında ağrılı, şiş kan damarlarına denir. Artmış dolaşım ve büyüyen fetus ve uterusun vajina ve rektuma bası yapması sonucu oluşurlar.
Kabız kalınmamalıdır. Uzun süreyle aynı pozisyonda oturulmamalı ve ayakta uzun süre kalınmamalıdır. Sık sık pozisyon değiştirilmelidir. Defakasyon sırasında ıkınmaktan kaçınılmalıdır. Hemoroid olan bölgeye buz/soğuk tatbiki ağrıyı azaltabilir. Günde birkaç kez 10-15 dakikalık ılık oturma banyoları da fayda sağlar. Sıkı, dar iç çamaşırı ve pantolon giyinilmemelidir.
Yukarıda sıralanan tüm önlemlere rağmen şikayetler sürüyorsa ilaç tedavisi için hekime danışılmalıdır.
Varis
Kan hacminin artması ve gittikçe büyüyen uterus ve fetusun basısı nedeniyle kan dolaşımı yavaşlar ve bacak toplar damarlarında genişleme şişme ve varislere yol açabilir. Bu durum genetik yatkınlığı olan gebelerde daha belirgindir.
Uzun süreyle aynı pozisyonda kalınmamalıdır. Sık sık ayağa kalkıp dolaşılmalıdır. Otururken bacak bacak üstüne atma gibi kan dolaşımını kısıtlayan hareketlerden kaçınılmalıdır. Mümkünse otururken bacak ve ayaklar yükseltilmelidir. Düzenli egzersiz yapılmalıdır. Ayrıca bacakları çok sıkmayan külotlu çorap giyilmesi de faydalıdır.
Yukarıda sıralanan tüm önlemlere rağmen şikayetler sürüyorsa hekime danışılmalıdır.
Bacak Krampları
Bacaklarda kramplar veya ağrı gebelikte sık görülür.
Süt, süt ürünleri, brokoli, peynir gibi kalsiyumdan zengin gıdalar alınmalıdır. Ayağı sıkmayan, rahat, alçak topuklu ayakkabılar giyinmelidir. Bacakları çok sıkmayan külotlu çorap giyilmesi, düzenli egzersiz, mümkün mertebe bacakların yüksekte tutulması, bacak bacak üstüne atılmaması krampları azaltabilir. Ayrıca yatmadan önce bacakların bir süre gergin tutulması uyku sırasında gelişen krampları önleyebilir. Uyurken sol-yan pozisyonun tercih edilmesi bacaklara gelen kan akımını artırarak krampları önler.
Kramp girdiğinde, nazikçe bacağın gerilmesi, ayağın fleksiyona getirilmesi ve parmakların çekilmesi rahatlama sağlar. Kramp giren bölgeye masaj yapılması veya sıcak uygulama yapılması da ağrıyı dindirir.
Burun Tıkanıklığı
Gebelik hormonları bazı kadınlarda burunda kurumaya, enflamasyona ve şişmeye yol açar.
Bu durumda, yanak, göz ve burun bölgesine sıcak kompres yapılmalıdır. Burun damlaları kullanılmamalıdır. Bol sıvı alınması burun akıntısını inceleştirerek rahatlama sağlar. Oda havası kuru olmamalıdır. Bu amaçla, buhar makinesiyle yatak odası nemlendirilebilinir.
Çatlaklar
Derinin normal elastikiyeti yeterli olmadığında büyüyen uterusun etkisiyle deri gerginliğe dayanamaz ve çatlar. Bu bir çeşit nedbe dokusudur ve deriyle birlikte deri altını da etkiler. Bu çatlakları önlemek mümkün gözükmemektedir. Çoğunlukla açık tenli kadınlarda görülür. Karın, memeler, kalça ve uylukta gelişir. Tam olarak yok olmazlar ancak doğumdan sonra solarlar.
Çatlakları en aza indirgemek için, sağlıklı bir cilt için gerekli olan Vitamin C ve E’den zengin bir diyet uygulanmalıdır. Kurumayı önleyen ve cildi yumuşak tutan cilt losyonları, badem yağı bir dereceye kadar yararlı olabilir. Düzenli yapılan egzersizin de deri çatlaklarını azalttığını iddia eden araştırmalar mevcuttur.
Piyasada satılan ve çatlakları önlediği iddia edilen bir çok ürünün etkisi hemen hemen yoktur.
Bacak ve ayaklarda Şişme
Büyüyen rahim vücudun alt yarısına kan taşıyan damarlara bası yaparak sıvı birikimine ve bacak ve ayaklarda şişmeye (ödem) yol açar.
Bol sıvı alınmalı, aşırı tuzlu gıdalardan kaçınılmalıdır. Proteinden zengin bir diyet alınmalıdır.
Ödemi azaltmak için uzun süre ayakta kalınmamalıdır. Oturur pozisyondayken mümkün olabildiğinde bacaklar yüksek tutulmalı, bacak bacak üstüne atılmamalıdır. Dar ve yüksek topuklu ayakkabılar, vücudu sıkan elbiseler giyilmemelidir.
Akşama doğru gittikçe artan, dinlenme ve bacakların yüksekte tutulmasıyla azalan ödem gebelerin çoğunda görülen bir durumdur ve patolojik değildir.
Ancak sabahları da olan, el ve yüzde olan ödem patolojiktir ve preeklampsinin belirtisi olabilir. Bu durumda hemen hekime başvurulmalıdır.
Vajinal Akıntı
Gebelik hormonları ve vajinaya gebelik öncesine kıyasla fazla miktarda kan gelmesi normal serviko-vajinal akıntı miktarının artmasına yol açar.
Normal vajinal akıntı; şeffaf/beyaz, tahriş etmeyen, kokusuz bir akıntıdır. Kuruduğunda iç çamaşırda veya padlerde sarı gibi de gözükebilir.
Doğal, pamuklu iç çamaşırları kullanılmalıdır. Dar pantolon, tight ve benzeri giysiler giyilmemelidir. Vajinal duş kesinlikle yapılmamalıdır. Genital bölge sabun ve su ile temizlenmelidir. Büyük abdestten yaptıktan sonra önden arkaya doğru temizlik yapılmalıdır.
Yanma, kaşıntı uyandıran kötü kokulu, kanlı, yeşil/koyu sarı renkli akıntı halinde hekime başvurulmalıdır.
Sırt-Bel Ağrıları
Vücudun arkasında bulunana kaslara binen yük, postürün değişmesi ve gebelik hormonlarının etkisiyle oluşur.
Alçak topuklu ayakkabılar giyilmelidir. Ayakta uzun süre kalınmamalıdır. İş gereği uzun süre ayakta durmak gerekiyorsa bir ayağın altına yükselti konmalıdır. Ağır yük kaldırılmamalı, yerden bir eşya alınmak istendiğinde dizlerin üstünde eğilmelidir. Sandalyede otururken sırt mutlaka arkaya yaslanmalıdır veya sırtı destekleyecek ince bir yastık kullanılmalıdır. Yatak ortopedik özellikte olmalı, yatıldığında vücudun şeklini almamalıdır. Uyurken sol yana dönülmeli, dizler arasına ince bir yastık konmalı ve bacaklar hafifçe karına doğru çekilmelidir. Ağrıyan bölgeye sıcak tatbiki ve/veya sıcak bir duş/banyo, masaj bel ağrılarına iyi gelir. Ayrıca sırt ve bel kaslarının güçlendirilmesi için düşük tempoda yürüyüş, aerobik yararlıdır. Otururken öne doğru eğinilmemeli, dik bir pozisyonda sırtı sandelye/koltuğa yaslanmalıdır.
Karın Ağrısı
Gittikçe büyüyen uterus ani, bıçak saplanır tarzda, birkaç dakika süren ve kendiliğinden geçen ağrılara neden olur. Bu ağrı uyluk ve bacaklara doğru yayılım gösterebilir.
Bu ağrıları gidermek veya hafifletmek için rahatsızlık geçene kadar pozisyon veya yapılan aktivasyon değiştirilmelidir. Ani dönüş ve hareketlerden kaçınılmalıdır. Karında ani bir ağrı olduğunda, ağrıyan yere doğru eğilmek gerilimi azaltıp dokuyu rahatlatacaktır. Sıcak tatbiki ve/veya sıcak bir duş/banyo rahatlama sağlayabilir. Ağrı geçmiyorsa hekime danışarak parasetomol alınabilir.
Ağrı geçmiyorsa, sıklık ve şiddeti gittikçe artıyorsa bu erken doğumun habercisi olabilir.
Braxton-Hicks Kontraksiyonları
gebelik haftasından sonra uterus zaman zaman kasılır. Bunlar düzensiz ve nadiren gelen kasılmalardır. Bu tamamen normal olup gebelerin hemen tamamında olan bir durumdur.
Ancak kasılmalar düzenli aralıklarla geliyorsa, sıklık ve şiddeti gittikçe artıyorsa, birlikte kanlı-sümüksü bir akıntı varsa erken doğum olabilir, acilen hekime başvurulmalıdır.